Kinga
5 paź 20213 min
Aktualizacja: 7 paź 2021
Matyś biegający pomiędzy dorosłymi i wsłuchujący się w ich opowieści i tworzący historyjki przeplatane rysunkami świadczącymi o niebywałym talencie kilkuletniego chłopca.
Chłopak w czasie wojny uczęszczający na tajne nauczanie. Tajne? Wyobraźcie sobie idących plantami krakowskimi dwóch mężczyzn spokojnie rozmawiających, ale o czym... O historii... Krok za krokiem, spacer za spacerem, wykład za wykładem, seminarium za seminarium, egzamin za egzaminem... Tak Emanuel Rostworowski zdobywał wiedzę i zaliczał studia pod kierunkiem prof. Władysława Konopczyńskiego. Czas wojny to trudny czas, ale znajomość z Konopczyńskim miała prawdopodobnie wpływ na kierunek jego naukowej drogi.
"Po wojnie, w kwietniu 1945, dostaliśmy powołanie do wojska. Ja, po wielu zabiegach, wyreklamowałem się, on - nie. Wtedy poszedłem do profesora Władysława Konopczyńskiego i on dał mi lewe zaświadczenie, że Matyś, którego znał z tajnych kompletów, jest jego asystentem wolontariuszem. Jeździłem z papierami do "jednostki" w Skierniewicach, zawsze na dachu wagonu i kilka dni spędziłem w koszarach "na gapę", śpiąc z Matysiem na wolnej pryczy i chodząc na musztrę, on w mundurze, a ja, dla niepoznaki, w jego płaszczu. Coś takiego było możliwe w organizującym się Wojsku Ludowym. Zabiegi poskutkowały. Po powrocie Emanuel M. został asystentem wolontariuszem i to był początek jego drogi historyka osiemnastego wieku".*
Emanuel Mateusz Rostworowski - ur. 8 stycznia 1923 r w Krakowie jako najmłodszy z trojga synów Karola Huberta Rostworowskiego urodzonego w Rybnej.
Po powrocie do Krakowa zapisuje się na seminarium prof. Józefa Feldmana. W tym czasie angażuje się w działalność Koła Historyków UJ, wpierw jako kierownik sekcji, a później wiceprezes. W 1979 zostaje członkiem korespondentem PAN, a w 1989 członkiem rzeczywistym.
"...nie można głębiej poznać przeszłości własnego narodu, nie widząc go na tle tego, co się dzieje w innych krajach. Tego rodzaju refleksje inspirowały moje pierwsze prace historyczne poświęcone stosunkom polsko-francuskim w XVIII wieku"
mówił w audycji Jerzego Mikkego**. Dogłębna analiza faktów i tła była jednak jego mottem przez całe twórcze życie. Stąd też może pomysł na Legendy i fakty XVIII wieku - jedną z najpoczytniejszych jego książek. O okolicznościach jej powstania pisze tak - "W naukach humanistycznych często błąd powtarzany z pokolenia na pokolenie mocno się zakorzenia. Przez kilka lat zabawiałem się w detektywa, tropiąc podejrzane wątki i starając się rozwikłać różne historyczne zagadki".
Jego wnikliwość i umiejętność dogłębnej analizy przynosi mu tytuł największego znawcy wieku XVIII, kolejne stopnie naukowe i stanowiska. Od 1964 roku aż do śmierci piastował urząd Redaktora Polskiego Słownika Biograficznego (napisał i zredagował ok. 13 tysięcy biogramów!).
W 1971 roku otrzymuje tytuł profesora zwyczajnego a w 1974 roku przeprowadza się do odzyskanego (odkupionego od państwa Jednowskich) rodzinnego dworu w Rybnej. Odzyskany, ale zdewastowany. Tylko jego uporowi i romantycznej wizji zawdzięczać należy doprowadzenie dworu do stanu w jakim dziś go można podziwiać (za odnowienie dworu i rewitalizację parku otrzymuje nagrodę Ministra Kultury i Sztuki). Takie lokalne Odrodzenie. Tu dalej pracuje, bardzo dużo pracuje, m.in. nad rozpoczętą w roku 1965 Historią Powszechną, Wiek XVIII a jego syn Karol wspomina, że zamykał się wtedy w swojej pracowni i niemal nie wychodził do momentu ukończenia kolejnej części. Konsekwentny w pracy, wiele wymagający od siebie, całościowo i syntetycznie podchodzący do historii. Odrealniony marzyciel w domu, chodzący z dwuzłotówką w kieszeni, którą mu wkładano by mógł dojechać do PANu i żeby miał na obwarzanka. Historia nigdy w nim nie drzemała, wypełniała go całego, od dziecka by nabierać mocy i barw, a w dojrzałym życiu naukowca dać mu splendor najwybitniejszego znawcy europejskiego Oświecenia.
Zmarł 8 października 1989 roku w Rybnej, leży pochowany na tutejszym cmentarzu.
Historyk Tadeusz Zawadzki o Historii Powszechnej, Wiek XVIII - "książka ta realizuje najostrzejsze wymogi współczesnej nauki historycznej, zrywając z «europocentryzmem» i ograniczaniem historii do niektórych jej aspektów. (...) Gdyby ukazała się w jednym z języków «zachodnich», stałaby się dziełem klasycznym, o światowym rozgłosie."***
Składam serdeczne podziękowania dla pana Karola Rostworowskiego za pomoc i poświęcony czas przy tworzeniu tego wpisu.
* Marek Rostworowski, wspomnienie opublikowane w 1989r w Tygodniku Powszechnym, za Emanuel Mateusz Rostworowski 1923 - 1989, Polska Akademia Umiejętności Archiwum Nauki PAN i PAU, W Służbie Nauki, NR 29, 2018
*** za https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_powszechna:_wiek_XVIII_(podr%C4%99cznik_akademicki)