Przeszukując kiedyś sieć trafiłam na dokument o tytule "Malowane kafle z Rybnej". Zajrzałam tam, by sprawdzić czy o naszą Rybną chodzi bo tytuł bardzo mi się spodobał, był "malowniczy".
Wszystko się zgadzało - kafle z pieca, który znajdował się w Rybnej, a dokładnie we dworze Rostworowskich. Aktualnie są własnością Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Autorem kafli był Jan Oksitowicz. Zaczęłam drążyć temat.
O samym twórcy kafli niewiele wiadomo. Przybył do Krakowa jako wędrowny garncarz gdzieś z północy Polski (prawdopodobnie z Kujaw), a może nie, być może z Kłodawy - ale nie można być pewnym - z zamiarem wyzwolenia się na mistrza na początku II połowy XIX wieku. Artysta zdobił swoje kafle rysunkami roślin oraz scenkami rodzajowymi niejednokrotnie przepełnionymi komizmem. Nie noszą znamion szczególnej regionalizacji.
Piec z kaflami autorstwa Jana Oksitowicza znajdował się (jako nieliczny skatalogowany) we dworze Rostworowskich w Rybnej i prawdopodobnie został przeniesiony z innego miejsca z inicjatywy Karola Huberta Rostworowskiego na przełomie XIX i XX wieku. Pozostawał tam do lat pięćdziesiątych, kiedy ówczesna właścicielka, pani Zofia Jednowska podjęła decyzję o jego sprzedaży do Muzeum Etnograficznego w Krakowie. Nawiązałam kontakt z Muzeum, poszperałyśmy z Danką nieco w archiwach i podjęłam temat z osobą najbardziej właściwą - właścicielem dworu, panem Karolem Rostworowskim.
Okazało się, że gospodarz od pewnego czasu też myślami wracał do tematu pieca - wiedział o nim, wiedział w którym pokoju się znajdował i jak nietuzinkowym był obiektem. Powoli z rozsypanych "kafelków" układanki zaczął się wyłaniać piec. I to piec wyjątkowy, masywny, wypełniający swym ciepłem cały pokój a feerią kolorów roślin i scenek rodzajowych przykuwający wzrok.
Piec składał się ze 106 kafli i zbudowany był na planie prostokątu. Kafle są kwadratowe i mają wymiar 21x21cm. Kontury malowideł były wykonywane rylcem na świeżej powierzchni kafla a następnie wypełniane odpowiednimi kolorami. Przeważają tu kolory zielony i brunatny. Tło stanowi pobiałka i jest jedynie jeden kafel o innym tle (błękitnym) co akurat sprawiło badaczom niespodziankę. Co do scen figuralnych to etnograf Leszek Dzięgiel w zeszycie naukowym Polska Sztuka Ludowa, marzec-kwiecień nr 2, 1954 Malowane kafle z Rybnej pisze
Piec z Rybnej dostarcza nam pełnej wyrazu i humoru galerii typów i sytuacji. W omawianym zespole najsilniej przejawiały się indywidualność i zainteresowania artysty, kiedy nie bez satyrycznego zacięcia utrwala z werwą i temperamentem postaci i zdarzenia zaczerpnięte z życia Krakowa II poł. XIX wieku.
Piec koił czy rozbudzał wyobraźnię lokatora pokoju? A może ogrzewając wnętrze zapraszał do "lektury"? W końcu to dom, gdzie mieszkał Karol Hubert Rostworowski (w pokoju z piecem mieszkała matka twórcy Judasza z Kariothu) a jego gościem bywał zaprzyjaźniony Józef Mehoffer. I o ile dzieła Oksitowicza w pokoju obecnie nie ma to namacalne ślady Mehoffera są... To piękne ornamenty na drzwiach malowane ręką artysty. A "malowane kafle z Rybnej"? Podróżują dalej niż śmiał sądzić w swych snach Oksitowicz - mistrz garncarski, niespokojny duch, bez mała awanturnik - po Polsce, Europie, świecie. Popatrzcie jednak sami na wybrane kafle i pokój - jak doskonałym musiały być połączeniem i jakim duchem artystycznym emanowały.
Właścicielem kolekcji kafli wspomnianych w powyższym tekście jest Muzeum Etnograficzne im. Seweryna Udzieli w Krakowie. Autorem zdjęć przedstawiających kafle jest pan Andrzej Sułkowski. Tą drogą dziękuję pracownikom i dyrekcji Muzeum za życzliwość i pomoc. Panu Karolowi Rostworowskiemu serdecznie dziękuję za cały poświęcony czas i udostępnienie pomieszczeń do zdjęć oraz masę ciekawych opowieści oraz życzliwą korektę.
